Yazan: Osman Öndeş (Araştırma makalesi)

Kaptan Nezihi Arda’nın oğlu M.Semih Arda da YDO’unda okumuş ve 1968 yılında Güverte zabiti olarak mezun olmuştur.

Kaptan Nezihi Arda Anadolu Kavak eşrafından Eyüp Ağa’nın torunu, Halit Arda ve Zehra Arda’nın oğlu, Semiha Arda’nın eşi, Sibel Tiğin ve Kaptan Semih Arda’nın babası, Fahire Dumlu’nun ağabeyi, Fikret Tiğin’in kayınpederi, Hayri Dumlu’nun eniştesi, Gövher ve Fahir Dumlu’nun dayısı, Savlet Tiğin’in dedesi idi. Eşi Fatma Semiha Arda, Baynaluka eşrafından Eczacı Ali Ağa’nın torunu, Hafız Halit Kırmaz ve Zeliha Kırmaz’ın kızıydı. 19 Mayıs 1976 tarihinde vefat etmiş, cenazesi 20 Mayıs 1976 Perşembe günü Şişli Camii’nde kılınan öğle namazını müteakiben Zincirlikuyu Mezarlığı’nda defnedilmiştir.

Kaptan Nezihi Arda ise, eşinden üç ay sonra ani bir kalp krizi sonucu 29 Ağustos 1976 günü vefat etti. Cenazesi 30 Ağustos 1976 Pazartesi günü Şişli Camii’nde kılınan öğle namazını müteakiben Zincirlikuyu Mezarlığı’nda defnedildi. 8 Ekim 1976 Cuma günü öğle namazını müteakiben Şişli Camii’nde ve 27 Ağustos 1978 günü Anadolu Kavak Camii’nde Mevlidi Şerif kıraat edilmiştir.

Kaptan Nezihi Arda, Enver Subaşı’ya ait “Subaşı” isimli 1906 yapımı genel yük gemisini satın alarak “Arda” adını vermişti. Gemisinde aynı zamanda süvari görev yapıyordu.

Meslek mensuplarının örgütlenmesine önem vermiştir. Kendilerinden çok önce gelen meslek mensupları olan büyükleri daha 1934 yılında Türk Gemi Kaptanları Birliği kurmuşlardı. Nitekim 9 Temmuz 1934 tarihli gazetelerde bu meslek kuruluşu hakkında “Türk Gemileri Kaptanları bir Birlik kurdular” başlığıyla verilen fotoğraflı haberler yeralmıştı. O günlerdeki Kurun, Son Posta, Akşam, Haber vs günlük gazetelerin bazılarında fotoğraflı ayni haberler mevcuttur.

Gazetelerdeki haberlerde Birliğin Rıhtım Caddesi’ndeki merkezlerinde ilk toplantı yaptıkları yazılıdır. İki gazete haberi arasında “Galata Ortahan” denilmesinden maksat Rıhtım Caddesi’ndeki Çinili Rıhtım Han’dır.

Kaptan Nezihi Arda ikinci bir atılımla Yüksek Denizcilik Okulu Mezunları Derneği adı altında yeniden örgütlenmenin kurucu üyeleri arasında yer aldı. ABD’den Marshall yardım planı çerçevesinde alınan gemileri getirmek için Amerika’ya M.S. Bakır gemisiyle giden Kaptan Nezihi Arda, gemideki arkadaşlarıyla birlikte mezun oldukları Yüksek Denizcilik Okulu adına bir dernek kurma fikirlerini ortaya attılar. Yaklaşık 23 kişilik zabitandan Gemi Kaptanı Nezihi Arda, 2. kaptan Naci Tansev, 3. Kaptan Namık Asena, 4 Kaptan Kemal Gürdal nezaretinde zabitan salonuna toplandılar. Toplantıya katılanlardan Kaptan Namık Asena, Kaptan Nezihi Arda, Kaptan Naci Tansev, Kaptan Necdet Or, Kaptan Seyfi Gezer, Zeki Derinsu, Pehlivan Bedri, Zeki Kaptan, Kaptan Vahit Okan, Suat Esendal, Kaptan Hasan Tekin, Turgut Engin, Necati Sansa, Kaptan Kemal Gürdal, Selahattin Yenice, Kaptan Nuri Yılmaz, Kaptan Muhsin Abay, Nuri Eren, Yusuf Yelkenkaya, Yusuf Kaptan, Şekip Kaptan, Ali Güner, Sabri Cerensu Dernek kurulduğunda hemen üye olabileceklerini beyan ettiler ve kendi aralarında topladıkları 146.50 TL ile fon oluşturarak Derneğin temelini attılar. Bu ortak kararın sonucunda 1949 yılı Ağustos ayının ilk haftasında Yüksek Denizcilik Okulu Mezunları Derneği kuruldu.

Subaşı isimli gemiyi satın aldı ve “Arda” adını verdi.

Kaptan Nezihi Arda, Enver Subaşı’ya ait “Subaşı” isimli 1906 yapımı genel yük gemisini satın alarak “Arda” adını vermişti. Gemisinde aynı zamanda süvari olarak görev yapıyordu.

S.S Arda (Ex- Sheaf Field, Ex- Leonardia, Ex- Subaşı)

Newcastle merkezli Sheaf Steam Shipping Co. Ltd. adına Cowpen Tezgahı, Blyth Shipbuilding & Dry Docks Co. tersanesinde inşaatı Temmuz 1906’da tamamlanan 1,533 grt. genel yük gemisi’ne “Sheaf Field” adı verildi.

İlk adı Sheaf Field olan Arda şilebi Blyth Shipbuilding & Dry Docks Co., Cowpen Tezgahı’nda inşa edilmişti.

1905’de Sheaf Dart adı verilen 5,000 dwt.1905’de Sir William Cresswell Gray of West Hartlepool’de inşa edilmişti.

Sheaf Field of 2,600 dwt.idi ve 1906’de Blyth Shipbuilding & DD Co.’de inşa edildi. (Subaşı- Arda) Newcastle merkezli Sheaf Steam Shipping Co. Ltd.’in sahip olduğu ikinci kömür gemisi idi.

Sheaf Arrow 3,140 dwt. idi ve 1912’de Sir Wiliam Cresswell Gray of West Hartlepool as Hawksker & DD Co. ’de inşa edildi.

Sheaf Mount 9,350 dwt.idi ve 1913’de Wm. Doxford of Sunderland’de inşa edildi.

Şirketin inşa ettirdiği diğer gemiler Sheaf Don, Sheaf Mead, Sheaf Lance ve Sheaf Spear; Blyth Shipbuilding & DD Co. ve Blumer of Sunderland’de inşa edildiler. Ancak, navlun fiyatlarında I.Dünya Harbi sonrası yaşanan artış kısa sürede sona erdi ve şirket mali zorluklar yaşamaya başladı, bu da 10 şilinlik hisse ihraç ederek sermayenin yarıya indirilmesini zorunlu hale getirdi. (Özet kaynak; (Norman Middlemiss; Soutar Shipping Ltd. of Newcastle)

Sheaf Field 1923’de İsveç Jonstorp merkezli Rederi A&B Jonstrop armatörlük firmasına satıldı ve “Leonardia” adı verildi.

1949’da Enver Subaşı’ya satıldı ve “Subaşı” adı verildi. 1955’de Kaptan Nezihi Arda’ya satın aldı ve “Arda” adını verdi. 4 Aralık 1962 günü Zonguldak’tan İstanbul seyretmekte iken Eşek Adası (Adacıklar) önlerinde karaya düşerek parçalandı.

Arda şilebi batıyor

Arda şilebi 4 Aralık 1962 günü Karadeniz’de ağır denizlere dayanamayıp Adacıklar Mevkii’nde karaya düşmüş ve süratle ikiye ayrılarak parçalanmıştır. Gemiden kurtarılan 24 kişilik mürettebattan Ateşci Mustafa hariç diğerleri Adacıklar Tahlisiye İstasyonu’na getirilmiştir. Ateşci Mustafa’nın dalgalar arasında kaybolduğu bildirilmiştir. Gemi, armatörü Kaptan Nezihi Arda komutasında bulunuyordu.

5 Aralık 1962 tarihli gazetelerin birinci sayfalarından verilen felaket haberinde şöyle denilmektedir; “Zonguldak’tan kömür yüklü olarak İstanbul’a seyretmekte iken karaya düştükleri ve kayalara çok şiddetle çarpma sonucu 56 yaşındaki geminin anında ikiye ayrıldığı anlatılmıştır.

Marmara ve Karadeniz’de gün geçtikçe şiddetini artıran fırtına dün 50 deniz miline kadar yükselen Yıldız Poyraz fırtınası felaket haini almıştır. Zonguldak’tan kömür yüklü olarak dönmekte olan Arda şilebi kayalara düşerek ikiye bölünmek suretiyle batmış ve bir gün evvel yardım isteyen Margarita isimli Lübnan şilebi İmroz Tahlisiye gemisi yardımı ile yarı batık halde Ortaköy önüne yedeklenerek demirletilmiştir. Denizlerde yardım isteyen gemilerin sayısı artmıştır. Birçoğu limanlara sığınmıştır.

Ortaköy’de demirletilen Margarita isimliBeyrut limanına kayıtlı gemi.Gazete arşivleri 1962.

Gazetelerde yeralan diğer haberler şöyle idi; “Arda şilebi 23 Kasım günü İstanbul’dan Zonguldak’a kömür yüklemek üzere hareket etmişti. Yükünü almış olarak Zonguldak’tan ayrılmış ve İstanbul’a dönüş rotasındaydı. 1906 inşa 56 yaşındaki Arda şilebi Ereğli Burnu’nu döndükten sonra muazzam dalgalarla karşılaşmış ve 18 saat denizlerle mücadele eden emektar gemi Şile’yi geçtikten sonra fırtınanın etkisiyle karaya sürüklenmeye başlamıştır.

24 kişilik mürettebat ve Türk Deniz Ticaret filosunun en eski siciline sahip kaptanı ve armatörü Kaptan Nezihi Arda ölüm kalım savaşına girmişlerdir. Yetersiz makine ile Yon Burnu’na kadar gelen Arda şilebi dün sabah 05,30’da Tahlisiye İstasyonu’nun yakınındaki Adacıklar mevkiindeki kayalıklara oturmuştur. Gecenin zifiri karanlığında geminin sağlam kalan yerlerine toplaşan mürettebat azgın dalgalarla denize sürüklemiş ve bir gemici hariç sahile çıkmayı başarmışlardır.”

***

Devlet Deniz Yolları İşletmesi beni sınıf arkadaşım Mustafa Sivri ile S/S Bakır gemisine güverte

zabitleri olarak atamıştı. Geminin kaptanı Nezihi Arda idi, ikinci kaptan Hilmi Abas Akdoğan, üçüncü kaptan ise Namık Assena idi. Ben ve arkadaşım Mustafa dördüncü kaptanlardık. Gemi Karadeniz’e çalışıyordu. Bakır gemisi Karadeniz seferlerine başlamadan önce Amerika’ya gemi almaya giden personeli taşımıştı. 1946-47 yıllarında Amerikan yardımından verilen Ordu, Giresun, Trabzon, Tarsus, Ankara, Adana, İstanbul yolcu gemileri ile birlikte yük gemileri olarak da Çoruh, Yozgat, Aydın,

Manisa, Malatya, Kars, Rize, Edirne, Hopa ve Ardahan gemilerini Amerika’dan ülkemize getiren personeli, Bakır gemisi yaptığı okyanus seferleri ile Türkiye’den Amerika’ya taşımıştı. Bakır gemisi 1921 yılında 5300 dwt’luk bir kuru yük gemisi olarak inşa edilmişti. Sonradan yolcu taşıması için ambarlarına ve güvertesine kamaralar ve salonlar yapılmıştı. Hatta bir seferinde Amerika’ya, Pire den 2.Dünya Savaşı’nda Amerikan askerleriyle evlenmiş olan 243 Yunanlı kadını taşımış olması dillere destan olmuştu. Düşünebiliyor musunuz ki o tarihlerde Yunanlı kadınları Amerika’ya taşıyacak bir Yunan gemisi bulunamamış. Rivayet olunur ki bazı Yunanlı kadınlar bir ay süren yolculuk sırasında gemide tanıştıkları Türk gemi adamlarını iyice tanıdıktan sonra New-York’a çıkmamak için çok direnmişlerse de Amerika Muhaceret Dairesi ve gemide fare olduğu saptandığından gemiyi dezenfekte edecek olan sahil sağlık bu kadınları dışarıya zorla çıkarılmışlar. Biz gemiye 1948 yılında katılmıştık, sefer 1947 yılında yapılmıştı. Anılar tazeydi, gemi adamlarımız özellikle böyle hikâyeleri ilaveler yaparak anlatırlarsa da gerçek olanlar da vardı.